Bosnistika u Sandžaku

Ključni problem unutar bošnjačkoga naroda u pogledu ostvarivanja prava na službenu upotrebu bosanskoga jezika i pisma i obrazovanja na bosanskome jeziku bilo je pitanje adekvatnoga kadra koji će realizirati te projekte, da se većina prosvjetnih radnika školovala na univerzitetima u Srbiji (Beograd, Novi Sad, Niš, Kragujevac), na Kosovu (Priština, Prizren), u Crnoj Gori (Nikšić), a u najmanjoj mjeri u Bosni i Hercegovini (Sarajevo).

Godine 2002. osniva se Internacionalni univerzitet u Novome Pazaru na kojem se, u okviru Fakulteta humanističkih nauka (danas Departman filoloških nauka) оtvara, uz Srpski jezik i književnost, i smjer Bosanski jezik i bošnjačka književnost na kojem se sistemski, usklađeno s nastavnim planovima i programima sličnih odsjeka u Bosni i Hercegovini, izučavaju temeljne lingvističke i literarne discipline bosnistike i osposobljava kadar koji će u osnovnim i srednjim školama izvoditi nastavu na bosanskome jeziku. Ovim smjerom i katedrama za bosanski jezik i bošnjačku književnost, čije su osnivanje i profiliranje poduprli najznačajniji bošnjački lingvisti i književni historičari i teoretičari, udareni su temelji bosnistike u Sandžaku, i ujedno predstavljaju prvi iskorak ove vrste izvan matične države Bosne i Hercegovine. Time su se ostvarile pretpostavke ne samo za osposobljavanje kadrova za obrazovne institucije, već i razvijanje bosnistike kao nauke s posebnim akcentom na jezičke i književne posebnosti sandžačkih Bošnjaka kao specifičnog dijela ukupnoga bošnjačkoga korpusa.

Naročito tome pogoduje i činjenica da u istom trenutku dolazi do objavljivanja važnih knjiga iz oblasti nauke o jeziku i književnosti onih pregalaca koji su se godinama unazad samostalno, u okviru osobnih interesiranja, bavili različitim aspektima ovih disciplina iz sandžačke perspektive.

U pogledu onomastike i dijalektologije najveći doprinos dao je akademik Alija Džogović studijama Atlas dijalekatskih izoglosa u Sandžaku (2012) i Onomastika plavsko-gusinjske dijalekatske oblasti (2009); leksikografije Ibrahim Hadžić diferencijalnim Rožajskim rječnikom (2003), Džavid Begović i Šefka Begović-Ličina regionalnim Sandžačkim rječnikom (2011), Abdulah Mušović Sandžačkim frazeološkim rječnikom, te Ferko Šantić rječnikom karakteristične sandžačke leksike Riječ je spomenik (2014); isti autor će objaviti i veoma opsežnu studiju iz dijahronijske bosnistike s posebnim akcentom na prostor Sandžaka Ime je znak (2014).

Osim posebnih publikacija, nemali je broj naučnih rasprava, članaka, stručnih i preglednih radova iz oblasti bosnističkih studija autora starijih i mlađih generacija koji zavređuju posebnu pažnju i popunjavaju one dijelove koji su neophodni za cjelovito sagledavanje osnova bosanskoga jezika u Sandžaku na koju će se, sasvim izvjesno, naslanjati individualna i projektna istraživanja stasavajućih sandžačkih bosnista potkrijepljena književnohistorijskim studijama i sintetiziranjima sandžačkobošnjačke književnosti gdje je također načinjen priličan broj pomaka.

U prvom redu mislimo na kapitalno četveroknjižje akademika Huseina Bašića, kojim se kanonizira usmena književnost sandžačkih Bošnjaka – antologije usmene lirike, epike, proze i hrestomatija odabranih književno-kritičkih tekstova o usmenoj književnosti Bošnjaka Sandžaka – (2002), antologijske izbore Marufa Fetahovića (1991), Alije Džogovića (2002), Almira Zalihića (2001. i 2006) te projekti Književnohistorijske i poetičke osobenosti sandžačko-bošnjačke književnosti i Enciklopedije sandžačkobošnjačke književnosti Jahje Fehratovića (2014).