Izmjene

'''Arebica''' (ili '''arabica''', ostali nazivi: ''matufovača'', ''matufovica'', ''mektebica'') jeste specifično bosansko [[Pismo (jezik)|pismo]] (kao što je i [[Bosančica]]). Praksa pisanja arapskim pismom bila je prisutna kod svih muslimanskih naroda, a sada arapski alfabet čini drugim pismom po korištenosti na svijetu.<ref>{{cite encyclopedia |encyclopedia=Encyclopedia Britannica |title=Arabic alphabet |url=https://www.britannica.com/topic/Arabic-alphabet |access-date=12. 10. 2017 |language=en}}</ref>

'''Arebica''' (ili '''arabica''', ostali nazivi: ''matufovača'', ''matufovica'', ''mektebica'') jeste specifično [[Bosansko pismo|bosansko pismo]] (kao što je i [[Bosančica]]). Praksa pisanja arapskim pismom bila je prisutna kod svih muslimanskih naroda, a sada arapski alfabet čini drugim pismom po korištenosti na svijetu.

== Historija ==

==Historija==

'''Arebica''' je nastala ulaskom Bosne u osmanlijsko-islamski civilizacijski i kulturni krug. U periodu od 15. do 20. vijeka u [[Bosna i Hercegovina|Bosni]] je na bazi ovoga pisma nastala jedna specifična naporedna pismenost spram pismenosti na bosančici. [[Bošnjaci]], koji su prakticirali islam kao vjeru, moral i kulturu, proizveli su arebicu - arapsko pismo prilagođeno fonetskom sistemu bosanskog jezika. Na ovom pismu je nastala jedna neobična, bogata duhom i umjetnošću, književnost, nazvana [[alhamijado književnost]]. Najstariji bosanski tekst pisan arapskim pismom je "Početnica" iz doba [[Mehmed II|Mehmeda II el-Fatiha]] (1451.-1481.). Od 17. vijeka pisci upotebljavaju arapsko pismo za pisanje svojih djela na bosanskom jeziku. U 19. i 20. vijeku bilo je pokušaja i nastojanja da se arapsko pismo fonetizira, tj. adaptira fonetici [[Bosanski jezik|bosanskog jezika]]. Najuspješniji je bio [[Mehmed Džemaludin ef. Čaušević]]. Njegov način pisanja zvao se matufovača, mektebica (Matuf, nadimak). Štampanje knjiga matufovicom završeno je 1941. god. (posljednja knjiga je od M.S. Serdarevića ''Fikhul-ibadat''). Poslije toga je ostala u ličnom predstavljanju, baš kao i [[Bosančica]].

'''Arebica''' je nastala ulaskom Bosne u osmanlijsko-islamski civilizacijski i kulturni krug. U periodu od 15. do 20. vijeka u [[Bosna i Hercegovina|Bosni]] je na bazi ovoga pisma nastala jedna specifična naporedna pismenost spram pismenosti na bosančici. [[Bošnjaci]], koji su prakticirali islam kao vjeru, moral i kulturu, proizveli su arebicu - arapsko pismo prilagođeno fonetskom sistemu bosanskog jezika.  

 

Na ovom pismu je nastala jedna neobična, bogata duhom i umjetnošću, književnost, nazvana [[alhamijado književnost]]. Najstariji bosanski tekst pisan arapskim pismom je "Početnica" iz doba [[Mehmed II|Mehmeda II el-Fatiha]] (1451.-1481.). Od 17. vijeka pisci upotebljavaju arapsko pismo za pisanje svojih djela na bosanskom jeziku. Jedini poznati ženski autor bošnjačke alhamijado književnosti je bila [[Umihana Čuvidina]] u 19. vijeku'''.''' U 19. i 20. vijeku bilo je pokušaja i nastojanja da se arapsko pismo fonetizira, tj. adaptira fonetici [[Bosanski jezik|bosanskog jezika]]. Najuspješniji je bio [[Mehmed Džemaludin ef. Čaušević]]. Njegov način pisanja zvao se matufovača, mektebica (Matuf, nadimak). Štampanje knjiga matufovicom završeno je 1941. god. (posljednja knjiga je od M.S. Serdarevića ''Fikhul-ibadat''). Poslije toga je ostala u ličnom predstavljanju, baš kao i [[Bosančica]].

Književnost pisana arebicom pretežno je u stihu, ali ima i proze, uglavnom vjerskog sadržaja. Arebicom je štampano oko 50 knjiga. Od književnih djela pisanih arebicom ističu se [[Ilahija|ilahije]] i [[Kasida|kaside]]. Uz to ima i patriotske i ljubavne lirike. U prozi su pisani mahzari i arzuhali (službene predstavke i legende). Arebica ima neka slova kojih nema u [[Arapski jezik|arapskom]], a neka su uzeta iz [[Turski jezik|turskog]] i [[Perzijski jezik|perzijskog]] jezika.

Književnost pisana arebicom pretežno je u stihu, ali ima i proze, uglavnom vjerskog sadržaja. Arebicom je štampano oko 50 knjiga. Od književnih djela pisanih arebicom ističu se [[Ilahija|ilahije]] i [[Kasida|kaside]]. Uz to ima i patriotske i ljubavne lirike. U prozi su pisani mahzari i arzuhali (službene predstavke i legende). Arebica ima neka slova kojih nema u [[Arapski jezik|arapskom]], a neka su uzeta iz [[Turski jezik|turskog]] i [[Perzijski jezik|perzijskog]] jezika.

Može se konstatovati da su tokom prošlog vijeka Bošnjaci bili jedna od rijetkih nacija sa više pisama ([[bosančica]], [[ćirilica]], arebica, [[latinica]]).

Može se konstatovati da su tokom prošlog vijeka Bošnjaci bili jedna od rijetkih nacija sa više pisama ([[bosančica]], [[ćirilica]], arebica, [[latinica]]).

=== Štampana djela ===

== Najistaknutiji predstavnici bošnjačke Alhamiado književnosti ==

Prvo djelo štampano na arebici nakon 64 godine je strip „Hadži Šefko i hadži Mefko“ objavljen 2005. godine (autori: Amir Al-Zubi  i Meliha Čičak-Al-Zubi), koje je ujedno i prvi strip na arebici uopće. U ovom djelu Al-Zubi je uveo i neke promjene u pravopisu bosanske arebice, učinivši je potpuno nezavisnom od pravopisa orijentalnih jezika.

 

=== '''18. vijek''' ===

 

* [[Mulla Mustafa Bašeskija|Mula Mustafa Bašeskija]], poznat po svom Ljetopisu na turskom jeziku.

 

 

 

== Poznata štampana i pisana djela ==

 

*[[Datoteka:Humin Ilmihal.png|mini|Humin Ilmihal]]Arzuhal Duvna (Peticija grada Duvna) - najstariji postojeći tekst na bosanskom jeziku napisano arebicom dolazi iz Bosne - napisao hadži Jusuf, sin Muhamedov, između 1619-1621 godine.

*[[Bosanskim bejtom ilmihal i vazu-nasihat]], prvo izdanje od [[Omer Humo|Omera Huma]].

*''Kitab Ilm-i hal'' ili [[Humin ilmihal]] prva je knjiga štampana arebicom u Bosni (Sarajevo) 1875. godine. U predgovoru llmihala Humo piše: ''Dobro znadi, svakom insanu svoj jezik od sviju jezika odveć lagan je. Nama Bošnjacima naš jezik veoma je lagahan da se opiše arapskim resrni-hatom i j azijom kao što je u Musafu.''

*Prije Huminog Ilmihala [[Mehmed Zaim Agić]] iz Bosanskog Broda napisao je udžbenik islamske vjeronauke pod naslovom "[[Od virovanja kitab]]" i litografirao ga u Istanbulu 1868. g.

*[[Bosansko-turski učitelj]], od [[Ibrahim Berbić|Ibrahima Berbića]] - Istanbul, 1893.

*[[Mali Ilmihal]], [[Sulejman Mursel]] štampano 1944. godine.

 

 

 

 

Prvi kitab štampan na arebici sa ISBN om i CiP-om nakon 72 godine je [[Epohe fonetske misli kod Arapa i arebica]] objavljen u aprilu 2013. godine u Beogradu (autor: [[mr. Aldin ef. Mustafić]], izdavač: [[Veliki Crljeni]] (Darko Babić)). Ovaj [[kitab]] predstavlja upotpunjavanje standardizacije arebice koje se oslanja na [[Čaušević]]evu verziju, te je, također, udžbenik za visoko obrazovanje.<ref>{{Cite web |url=http://bastinaobjave.com/otvoreni-defter/predgovor-knjige-epohe-fonetske-misli-kod-arapa-i-arebica |title=Predgovor knjige "Epohe fonetske misli kod arapa i arebica" |work=bastinaobjave.com |accessdate= 15. 2. 2016}}</ref>

Prvo djelo štampano na arebici '''nakon 64 godine''' je strip „Hadži Šefko i hadži Mefko“ objavljen 2005. godine (autori: Amir Al-Zubi  i Meliha Čičak-Al-Zubi), koje je ujedno i prvi strip na arebici uopće. U ovom djelu Al-Zubi je uveo i neke promjene u pravopisu bosanske arebice, učinivši je potpuno nezavisnom od pravopisa orijentalnih jezika.

== Alfabet ==

 

==Alfabet==

<center>

<center>

{| class="wikitable"

{| class="wikitable"

! Latinica

!Latinica

! A a

!A a

! B b

!B b

! C c

!C c

! Č č

!Č č

! Ć ć

!Ć ć

! D d

!D d

! Dž dž

!Dž dž

! Đ đ

!Đ đ

! E e

!E e

! F f

!F f

! G g

!G g

! H h

!H h

! I i

!I i

! J j

!J j

! K k

!K k

|-

|-

| Arebica

|Arebica

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| آ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |آ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ب

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ب

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ڄ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ڄ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| چ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |چ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ڃ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ڃ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| د

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |د

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ج

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ج

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ݗ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ݗ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ە

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ە

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ف

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ف

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| غ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |غ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ح

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ح

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| اٖى

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |اٖى

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ي

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ي

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ق

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ق

|-

|-

! Latinica

!Latinica

! L l

!L l

! Lj lj

!Lj lj

! M m

!M m

! N n

!N n

! Nj nj

!Nj nj

! O o

!O o

! P p

!P p

! R r

!R r

! S s

!S s

! Š š

!Š š

! T t

!T t

! U u

!U u

! V v

!V v

! Z z

!Z z

! Ž ž

!Ž ž

|-

|-

| Arebica

|Arebica

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ل

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ل

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ڵ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ڵ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| م

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |م

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ن

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ن

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ݩ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ݩ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ۉ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ۉ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| پ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |پ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ر

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ر

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| س

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |س

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ش

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ش

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ت

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ت

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ۆ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ۆ

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| و

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |و

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ز

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ز

|style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%"| ژ

| style="line-height:125%;font-family: Times New Roman;font-size:220%" |ژ

|}</center>{{-}}

|}</center>

Bosanski (arebica):

Bosanski (arebica):

:<span style="line-height:125%;font-size:200%;text-align: right;">مۉلٖىمۉ سه‌ ته‌بٖى بۉژە</span>

:<span style="line-height:125%;font-size:200%;text-align: right;">مۉلٖىمۉ سه‌ ته‌بٖى بۉژە</span>

Bosanski (latinica):

Bosanski (latinica):

=== ''Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima'' ===

:Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i sviješću i treba da jedno prema drugome postupaju u duhu bratstva.

 

 

Bosanski (arebica):

Bosanski (arebica):

:<div style="line-height:125%;font-size:200%;text-align: right;">سوا ڵۆدسقا بٖىڃا راݗايۆ سە سلۉبۉدنا وٖ يەدناقا ۆ دۉستۉيانستوۆ وٖ پراوٖىما. ۉنا سۆ ۉبدارەنا رازۆمۉم وٖ سوۀشڃۆ وٖ ترەبا دا يەدنۉ پرەما درۆغۉمە پۉستۆپايۆ ۆ دۆحۆ براتستوا.</div>

:<div style="line-height:125%;font-size:200%;text-align: right;">سوا ڵۆدسقا بٖىڃا راݗايۆ سە سلۉبۉدنا وٖ يەدناقا ۆ دۉستۉيانستوۆ وٖ پراوٖىما. ۉنا سۆ ۉبدارەنا رازۆمۉم وٖ سوۀشڃۆ وٖ ترەبا دا يەدنۉ پرەما درۆغۉمە پۉستۆپايۆ ۆ دۆحۆ براتستوا.</div>

== Literatura ==

==Vanjski linkovi==

*[https://web.archive.org/web/20151123221255/https://sites.google.com/site/nasaarabica/udhr Opća deklaracija o pravima čovjeka na arabici (Arhivirano)]

*[https://web.archive.org/web/20151123221255/https://sites.google.com/site/nasaarabica/udhr Opća deklaracija o pravima čovjeka na arabici (Arhivirano)]

[[Kategorija:Pisma]]

[[Kategorija:Pisma]]

[[Kategorija:Bosanski jezik]]

[[Kategorija:Bosanski jezik]]