Kategorija:Džamije u Sandžaku

Postoji mnogo tipova džamija od kojih su najrasprostranjeniji: turski, iranski, indonezijski. Na prostoru Sandžaka nalazimo turski tip džamije.

Dok su arapska hipostilnog i iranska četvoroivanska džamija, ubrzo postale uobičajene, arhitektura turski tip džamije u Anadoliji, a kasnije i u Istanbulu od XII do XV vijeka, pokazuje mnogo stilskih varijanti. Tek u XVI vijeku počinje da preovladava jedna šema. Poslije osvajanja Anadolije 1071.godine tip hipostilne džamije, bio je široko rasprostranjen. Ivanski tip džamije bio je poznat, ali neprihvaćen.

Druge dvije varijante bile su tipično turske:

1. džamija sa jednom kupolom, gradjena na kvadratnoj osnovi,
2. džamija gradjena po modelu hrišćanske crkve.

U nizu mnogobrojnih i raznovrsnih objekata islamske arhitekture u Sandžaku, u vremenu kada se nalazio u okvirima Osmanlijske države, svojom brojnošću se izdvajaju džamije, što je i razumljivo s obzirom na vrijeme u kome se ta arhitektura stvarala. Zapažaju se dva osnovna tipa džamija i to:

1. džamija sa kupolom (kubetom) - ove džamije izražavaju najviši domet islamske arhitekture. Svako značajnije naselje imalo je bar po jednu džamiju sa kupolom. U južnom Sandžaku, najstarija očuvana džamija je Husein-pašina džamija.
2. džamija sa četvorovodnim krovom - ove džamije su bile brojnije u odnosu na kupolne. U tlocrtnoj koncepciji imaju iste osnovne prostore kao i kupolne. Ulazni trijem i prostor za molitvu su povezani četvorovodnim krovom u jednu cjelinu. Kao primjer ovoj vrsti džamija možemo navesti staru džamiju u Plavu.

Iako su bile brojnije, džamije sa četvorovodnim krovom su bile manje zapažene, iz razloga što pažnju posmatrača privlače monumentalne džamije sa kupolom, koje predstavljaju najviši domet ne samo sakralne, nego i cjelokupne islamske umjetnosti.

Unutrašnji elementi sandžačkih džamija

Mihrab – Mihrab je obavezan elemenat koji čini svaku džamiju ili mesdžid. To je mjesto za imama koji predvodi namaz – molitvu, i nalazi se na zisnoj površini u pravcu kuble. Niša mihraba je uglavnom u gornjem dijelu dekorisana plastičnim ukrasima različitog oblika, ali postoje i jednostavni mihrabi bez ikakvih ukrasa i natpisa. Ukrasi u mihrabima su uvijek bojeni različitim bojama.Upotrebljavaju se svevrste boja, zelena, crvena, plava, oker, terakota, crna i druge tako da svaki mihrab ima polihromnu dekoraciju. U posljednje vrijeme neki mihrabi se oblažu keramičkim pločicama, što uljepšava mihrab, ali ipak odudara od ustaljene prakse.

Mahfil - Skoro sve džamije na teritoriji Sandžaka imaju mahfil u prostoru za namaz - molitvu. Osnovnu konstrukciju mahfila čine drveni stubovi (kod džamija novije gradnje stubovi su izliveni od betona) i drvene grede, pomoću kojih se formira galerija sa drvenom ogradom. Na galeriji prednjeg mahfila, u pravilu, pojavljuje se istak za mujezina, koji se nalazi na sredini u pravcu mihraba. U džamijama koje su sačuvale originalan izgled nalazimo staru ogradu, koja se sastoji od letvica i rubnih stubića sa profilisanim završetkom. Ovakva ograda se uglavnom nalazi i na ćursu i na minberu čime je ostvareno oblikovano jedinstvo enterijera.

Minber - Mimber je stepenasto postolje postavljeno desno od mihraba. To je mjesto sa kojeg se imam obraća vjernicima za vrijeme džume i bajram namaza. Minber je sastavni dio džamija ali ne i mesdžida. U monumentalnim džamijama minber je napravljen od kamena i bogato je ukrašen profilacijama, perforacijama i slikarskim ukrasom. Ima ustaljeni oblik. Na prrednjoj strani je ulazni otvor. Stepenište sa bočnom ogradom vodi do podijuma koji je uokviren sa četiri stuba koji nose pokrov. Iznad pokrova je završni dio u vidu niskog osmougaonog tambura i šatorskog završetka, sa šiljkom na kome se nalazi polumjesec.

Ćurs - Ćurs je postolje napravljeno od drveta, lijevo od mihraba u postavljeno uglu. Sastoji se od podijuma za sjedenje, ograde, nekoliko stepenica i postolja za knjige. Ćurs je uglavnom kvadratnog oblika, širine 80-90cm. Formiran je od četiri stubića sa profilisanim završetkom. Stubići su sa dvije strane povezani drvenom ogradom, koja je najčešće izvedena od vertikalnih letvica kao i kod mahfila. Donji dio ćursa ima profilisane otvore.U džamijama nalazimo razne varijante oblikovanja i ukrašavanja ćursa. Danas u nekim džamijama su napravljeni ćursevi od betona i obloženi su keramičkim pločicama.

Tavanica - Tavanica kod starijih džamija uglavnom je izvedena od dasaka širine oko 20cm. Spojevi dasaka su prekriveni letvicama širine oko 3cm pa se stvaraju uzdužne linije koje raščlanjuju površinu plafona. Rubne daske se postavljaju uz zidove koje su profilisane tako da naznače početak svake letvice. Ovo je jednostavan plafon, koji je bio uobičajen i u stambenoj arhitekturi. Postoje i plafoni čija je tavanica ukrašena, primjer za to možemo uzeti Sinan-begovu džamiju u Novom Pazaru, koja ima najljepše ukrašenu tavanicu. Džamije novije gradnje umjesto plafona, ili kubeta imaju betonsku ploču, koja je okrečena u bijelo i obično ničim nije ukrašena.

Trijem - Standardno tlocrtno rješenje većine džamija podrazumijeva postojanje ulaznog trijema. Uglavnom se na ulaznoj strani postave četiri stuba koji formiraju tri otvora, može biti i više stubova. Trijem uglavnom ima istu visinu kao i prostor za klanjanje-molitvu. Od kraja XIX vijeka počinje prepravka džamija, pa se trijem često zatvara zidom. Zatvaranje trijema se nastavilo sve do današnjih dana, veliki broj džamija ima zatvoren trijem, pa više liči na predsoblje. Vrijeme je nametnulo racionalno korišćenje prostora džamije, ali zatvaranjem trijema džamija gubi od originalnog izgleda. Zato treba nastojati da se stare džamije sačuvaju u izvornom obliku. Treba sačuvati sve ono što karakteriše ove objekte kao npr. oblik prozora, kapke i mušepke na prozorima, stara vrata, stubove i ogradu, kao i minaru. Dijelovi koji su vremenom dotrajali ili oštećeni treba ih obnoviti u istom obliku. Tako će objekat sačuvati stvarne arhitektonske vrijednosti.

Spoljašnji elementi sandžačkih džamija

Portal - Portal je izveden od cigle i betona. Ulazni otvor je povučen u nišu koja je završena lukom. Portal kod drvenih džamija je običan, kao na gradskim kućama, od drveta urađen u zidu od pečene cigle, ili kamenom zidu.

Minare - Minare, ili minaret sa spiralnim basamacima (stepeništem) koji se postavljaju u unutašnjosti munare, je posebno dogradjeni dio kojim se muezin uspinje do zasvodjenog proširenja (šerefe), odakle ezanom poziva vjernike na namaz - molitvu. Prva se minareta javljaju još u VIII vijeku.12 Svaka džamija mora imati barem po jednu munaru, a mogu imati po dvije ili više munara. Munare su ranije pravljkene od tesanog kamena, dok se u novije vrijeme prave od armiranog betona, ili betonskih elemenata.

Kube-Kupola - Kube ili kupola je neizostavni diji džamija, pravljenih pod uticajem turske arhitektonske tradicije. Gradnja velikih kupola predstavljala je samo tehnički problem, koji je bilo lahko riješiti, dok je sve ostalo bilo problem estetike. U našem vremenu džamije se prave i bez kubeta, tj.sa krovom na četiri vode ili u raznim stilizovanim oblicima krovova.

Haremi – Harem, avliju, ili dvorište imaju sve veće džamije. Haremi su propisno ograđeni zidom od kamena, cigle, ćerpiča, a ranije i drvenim ogradama (tarabe sa proškama u Sandžaku). U haremima se nalaze šadrvani ili fontane sa jednom ili više česama za obredno pranje vjernika, tj. za uzimanja abdesta. Džamije bez vode i harema gotovo da nemožemo ni zamisliti.

Gasulhana - Gasulhane za obredno kupanje umrlih – gasul, imaju sve veće džamije, a neizbježan je i sanitarni čvor. Mejjit – taš, ili mejtaš (musalla taš) je kameno (u posljednje vrijeme betonsko) postolje, obično postavljeno ispred ulaza u pokriveni dio džamije, ili neposredno pored džamije i služi za polaganje tijela umrlog, radi obavljanja dženaze namaza, koja se kao molitva za umrlog obavlja prije njegovog polaganja u kabur - mezar. ^[1]