Kategorija:Sandžačka prezimena

Sandžačka prezimena

Istraživanje bošnjačkih prezimena spada u antroponimijska istraživanja (dio onomastike). Preko prezimena Bošnjaci mogu vidjeti svoj etnički raspored u prostorno-povijesnom smislu, prožimanje s drugim etnijama, narodnu raširenost i procese sabijanja njihovog narodnog bića u zadnjih dvije stotine godina. Prostor u kojem zatičemo bošnjačka prezimena govori, dakle, o mjestima koja su povijesno naseljavali Bošnjaci i u kojima su ostvarivali svoje kulturno biće koje se nikako ne može reducirati samo na etničke ili religijske karakterisitike, jer je egzistencija uvijek kompleksnija i zahtjevnija za svaku moguću interpretaciju. Prezimena su tako znakovi postojanja. Aktualna metafizika nacionalizma, u kojoj smo ulovljeni kao u posebnoj epohi, voli da simplificira odnose riječi i stvari, imena i bića kao da je njihova jedina značajka etničko određenje.

Prostorno rasprostiranje određenih prezimena može se pratiti sasvim precizno u određenim krajolicima. To je vrlo sofisticiran i zahtijevan posao. On podrazumijeva opću kulturnu naobrazbu i odgovoran terenski rad. Riječ je o kombiniranju socioloških, filoloških, etnografsko-etnoloških, kulturoloških, historiografskih i drugih znanja i činjenica. Pritom se služimo natpisima sa stećaka, nišana u haremima (grebljima), sadržajima katastarskih knjiga, džematskih evidencija, knjiga rođenih i umrlih, arhiva, redovnih popisa stanovništva, terenskih istraživanja drugih istraživača, razgovorima s ljudima na terenu, porodičnim predajama, epskim pjesmama, legendama, pričama iz svakodnevnog života, folklorom, biografijama, interviewima i raznim drugim evidencijama u kojima se pominju prezimena ljudi.

Određeni društveni razvitak nameće sasvim adekvatnu potrebu za prezimenima koja vremenom postaju nasljedna. Tako se dolazi u situaciju da se rađamo a prezime nas već čeka. Prezimena kao riječi imaju značenje koje ukazuje na određeno događanje, ličnosti, pojave i slično. Nastanak prezimena vezujemo uz feudalno doba i poredak kada se porodica organizira kao krvna i proizvodna jedinica, situirana u stalež povlaštenih ili potčinjenih. I staleži su se razlikovali po prezimenima što je bilo važno da bi plemići preko prezimena osiguravali određena nasljedna prava, povlašteni položaj, ekskluzivnost u odnosu na druge, specifičnu diferenciju, te time baštinili ugled, čuvali za potomstvo stečeni položaj, povlastice i imetak. Običnom stanovništvu često su gospodari nadijevali prezimena, a pored njih imenovali (davali prezimena) su i sveštenici i plemići.

Prezimena su najmlađi sloj bošnjačke antroponimije, potiču uglavnom iz devetnaestog stoljeća. No, to ne znači da pojedini rodovi i ranije nisu imali svoje nad-ime po kojem su se razlikovali od ostalih, naročito stari vlastelinski rodovi. Sve do uvođenja prezimena uz ime, većina prezimena je bila ništa drugo nego nadimak uz ime. Nadimci su srednje stari sloj bošnjačke antroponimije. Služili su kao svojevrsni epiteti osobnim imenima da bi se lakše razlikovale osobe istih imena. Nadimkom se osoba karakterizirala po nečemu specifičnom za nju i time razlikovala od neke druge osobe. Nadimci su prethodnici prezimena u koja su se često i razvili. Mogli su označavati neku fizičku i psihičku osobinu ili mjesto rođenja ili stanovanja. Bošnjaci su očuvali dobar dio predosmanlijskih, starobosanskih imena koja su veza sa starim rodovima (porodicama) koje su prihvatile islam i koje su ih vremenom proširile i prihvatile kao svoja prezimena.^[1]

Literatura